Theo các giáo trình về lý luận báo chí truyền thông, dựa vào ngôn ngữ và cách thể hiện, người ta chia báo chí làm ba nhóm: nhóm thông tấn, nhóm chính luận và nhóm chính luận - nghệ thuật. “Người tốt, việc tốt” là một thể loại báo chí thuộc nhóm thông tấn... thường được sử dụng nhiều trên báo Đảng. Nhưng để viết được những bài “người tốt, việc tốt” hay, sâu sắc, tạo ấn tượng mạnh với người đọc là điều không đơn giản nếu không muốn nói là... rất khó!

Anh Hà Duy Nghĩa, khu phố 1, Thị trấn Ninh Giang “người tốt, việc tốt” tại Hội nghị Thi đua khen thưởng năm 2023

Đầu tiên là phải “tìm” được nhân vật. Thông thường phóng viên, cộng tác viên đi thực tế, qua trao đổi, tìm hiểu được lãnh đạo cơ sở giới thiệu một số điển hình trong các phong trào thi đua yêu nước tại đơn vị, địa phương. Sau đó, người viết trực tiếp gặp gỡ nhân vật và một số người liên quan (cấp trên, đồng nghiệp, hàng xóm) để phỏng vấn lấy thông tin, chụp hình... rồi thực hiện bài viết. Thế nên hầu hết các bài “người tốt, việc tốt” đều được tác giả khai thác, trình bày theo một mô-típ quen thuộc: giới thiệu nhân vật (họ tên, quê quán, tuổi, nghề nghiệp), những việc tốt mà nhân vật đã thực hiện, tâm sự của nhân vật và những người liên quan; các danh hiệu thi đua, khen thưởng mà nhân vật đã được nhận... Người đọc có cảm giác “ngán” với những bài “người tốt, việc tốt” na ná giống nhau! Cách khai thác thông tin và trình bày của tác giả nhìn chung còn mang tính một chiều, chủ yếu là khen, đôi khi còn khen quá mức (tô hồng nhân vật).

Nhà báo Trọng Duy, phóng viên thường trú báo Nhân Dân tại tỉnh Bạc Liêu, tác giả đoạt giải nhất cuộc thi viết về đề tài “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” (năm 2012, 2013) do báo Nhân Dân và Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam tổ chức với tác phẩm “Bí thư lúa mới”. Tác phẩm “người tốt, việc tốt” này viết về đồng chí Võ Văn Út, Bí thư huyện ủy Hồng Dân (tỉnh Bạc Liêu) - người đã góp phần quan trọng biến “cánh đồng chết thành cánh đồng vàng” ở huyện Hồng Dân (tỉnh Bạc Liêu), góp phần đưa đời sống của nông dân trong huyện đi lên, thoát cảnh đói nghèo... Anh đã chia sẻ tâm sự của mình tại lễ trao giải diễn ra vào ngày 12-5-2013 tại Nhà hát lớn Hà Nội: “Viết về một tấm gương người tốt, việc tốt rất khó, nếu người tốt là cán bộ lãnh đạo lại càng khó hơn. Nếu mình viết không khéo thì chẳng những không ca ngợi được mà còn khiến người ta thêm... ngại. Đảm bảo tính chân thực, khách quan, ngôn ngữ trong sáng, dễ hiểu, không khen quá lời là những yếu tố quan trọng để làm nên một tác phẩm người tốt, việc tốt chất lượng”.

Tại sao những tác phẩm “người tốt, việc tốt” hiện nay chưa thật sự thu hút bạn đọc? Trong khi những bài ký chân dung (một dạng bài người tốt, việc tốt nhưng được thể hiện bằng phong cách chính luận - nghệ thuật, thường có độ dài từ 1.500 từ trở lên) lại được nhiều người yêu thích. Có thể đưa ra một số nguyên nhân, đó là: Việc lựa chọn nhân vật “người tốt, việc tốt” nhiều lúc chưa thật sự được tác giả quan tâm đúng mực, đôi khi chỉ là “so bó đũa chọn cột cờ”. Bản thân nhân vật chưa toát lên được sức hút đối với bạn đọc. Vì thể hiện theo phong cách chính luận nên ngôn ngữ “khô khan”, không hấp dẫn, dung lượng ngắn (thường chỉ 400-600 từ) nên khó chuyển tải hết những nội dung cần đề cập. Bên cạnh đó, việc khai thác hoàn cảnh, tâm tư, tình cảm của nhân vật cũng ít được tác giả quan tâm hoặc có đề cập trong bài viết nhưng bị Tòa soạn cắt bỏ cho phù hợp với khuôn bài...

Để những bài viết “người tốt, việc tốt” ngày càng thu hút bạn đọc rất cần tìm được tiếng nói chung giữa tác giả và Ban biên tập. Về phía tác giả, phải tích cực thâm nhập thực tế để tìm những nhân vật thực sự tiêu biểu cả “người tốt” và “việc tốt”. Khi khai thác thông tin cần tránh đưa một chiều; phải có sự so sánh, đối chiếu giữa thông tin do nhân vật cung cấp với những thông tin do cấp trên, đồng nghiệp, hàng xóm, bạn bè của nhân vật cung cấp. Nếu có những thông tin mâu thuẫn, trái chiều thì tác giả phải điều tra, xác minh thật chính xác, khách quan trước khi đưa lên mặt báo. Khi thể hiện bài viết cần đảm bảo tính cân đối, hài hòa giữa “người tốt” và “việc tốt”, không nên thổi phồng thành tích hoặc ca ngợi quá lời. Đối với Ban biên tập, cần khuyến khích sự sáng tạo của người viết. Nếu nhận thấy “người tốt, việc tốt” đó thực sự là điển hình tiêu biểu, có sức lan tỏa, thu hút sự quan tâm chú ý của bạn đọc thì gợi ý tác giả chuyển thành bài ký chân dung. Bởi vì ký chân dung sẽ giúp tác giả có nhiều “đất” để chuyển tải hết nội dung bài viết. Hơn nữa, việc sử dụng ngôn ngữ chính luận - nghệ thuật “mềm mại” sẽ giúp bài viết trở nên sinh động hơn.

Tuyên truyền “người tốt, việc tốt” là một nhiệm vụ quan trọng của báo chí, đặc biệt là các báo Đảng. Vì vậy, việc nghiên cứu đổi mới nội dung, cách thể hiện nhằm nâng cao chất lượng các tác phẩm “người tốt, việc tốt” là việc mà Tòa soạn và bản thân người cầm bút cần quan tâm.